PODCAST#12 „Uzależnienia behawioralne a wzmocnienie społeczne?”
Uzależnienia behawioralne to zjawisko coraz częściej pojawiające się w rozmowach o zdrowiu psychicznym. Czym są? Jak je rozpoznawać i skutecznie im przeciwdziałać? Na te i inne pytania w rozmowie z Agnieszką Tobotą odpowiada psycholog Wojciech Pokój.
Czym są uzależnienia behawioralne i jakie są ich rodzaje?
Uzależnienia behawioralne to uzależnienia od pewnych zachowań, a nie substancji chemicznych. Charakteryzują się one silną potrzebą powtarzania danej aktywności, mimo negatywnych konsekwencji, jakie to za sobą niesie.
Najczęściej spotykane rodzaje uzależnień behawioralnych to:
- Uzależnienie od gier komputerowych,
- Uzależnienie od mediów społecznościowych i internetu,
- Uzależnienie od zakupów (zakupoholizm),
- Uzależnienie od hazardu,
- Uzależnienie od pracy (pracoholizm),
- Uzależnienie od ćwiczeń fizycznych (bigoreksja),
- Uzależnienie od jedzenia (kompulsywne objadanie się).
Co łączy uzależnienia behawioralne z uzależnieniami od substancji?
Zarówno uzależnienia behawioralne, jak i te od substancji psychoaktywnych (np. alkoholu, narkotyków) mają wspólne mechanizmy działania w mózgu. Kluczową rolę odgrywa tu układ nagrody, który odpowiada za wydzielanie dopaminy – neuroprzekaźnika dającego poczucie przyjemności i satysfakcji.
Podczas wykonywania określonych czynności, takich jak gra na komputerze czy przeglądanie mediów społecznościowych, nasz mózg otrzymuje natychmiastowe „nagrody” w postaci przyjemnych doznań. To sprawia, że chcemy powtarzać te działania, a z czasem mogą one wymykać się spod kontroli, prowadząc do uzależnienia.
Wzmocnienie społeczne a uzależnienia
Wzmocnienie społeczne, czyli reakcje otoczenia na nasze zachowania, ma ogromne znaczenie w rozwoju uzależnień. Na przykład w grach komputerowych regularnie otrzymujemy „nagrody” w postaci punktów, awansów czy pochwał od innych graczy. To mechanizm, który działa podobnie jak wzmocnienie w relacjach międzyludzkich – każdy z nas pragnie akceptacji, uznania i aprobaty.
W przypadku dzieci wzmocnienie społeczne może być szczególnie istotne – brak uwagi ze strony rodziców czy trudności w relacjach z rówieśnikami mogą sprawić, że dziecko szuka spełnienia i nagród w świecie wirtualnym.
Rola rodziców w leczeniu uzależnień behawioralnych u dzieci
W przypadku dzieci i młodzieży kluczową rolę odgrywa postawa rodziców lub opiekunów. Oto, co mogą zrobić:
- Zwracać uwagę na emocje dziecka: Ważne jest, aby rodzice byli świadomi, co dziecko odczuwa i dlaczego sięga po gry czy inne zachowania uzależniające.
- Stawiać granice: Wyznaczanie jasnych zasad dotyczących korzystania z technologii czy innych aktywności jest niezbędne.
- Angażować się: Wspólne spędzanie czasu i budowanie relacji z dzieckiem zmniejsza ryzyko ucieczki w świat uzależnień.
- Szukać wsparcia: W przypadku zauważenia problemów niezbędna jest konsultacja z psychologiem lub terapeutą.
Dlaczego uzależniamy się od gier?
Gry komputerowe projektowane są w taki sposób, by angażować graczy jak najdłużej. Mechanizmy te obejmują:
- Natychmiastowe nagrody: Zdobycie punktów czy wygrana dają poczucie sukcesu.
- Nieprzewidywalność: Element losowości (np. w grach typu loot box) działa jak hazard, motywując do dalszej gry.
- Rywalizacja: Możliwość porównywania się z innymi graczami budzi chęć ciągłego poprawiania wyników.
- Oferowanie alternatywnej rzeczywistości: Dla wielu osób gry stają się ucieczką od problemów dnia codziennego.
Kontrolować czy monitorować?
Zdaniem Wojciecha Pokoja, kontrola w tradycyjnym rozumieniu – polegająca na zakazach czy ograniczeniach – nie zawsze przynosi oczekiwane rezultaty. Lepszym rozwiązaniem jest monitorowanie, czyli uważne obserwowanie i rozmawianie z dzieckiem o jego aktywnościach.
Rodzice powinni wiedzieć, w co gra ich dziecko, ile czasu spędza przy komputerze i z kim wchodzi w interakcje online. Ważne jest także, aby otwarcie rozmawiać o potencjalnych zagrożeniach i korzyściach płynących z gier.
Uzależnienia behawioralne to problem, który może dotknąć każdego, niezależnie od wieku. W przypadku dzieci i młodzieży kluczową rolę odgrywa zaangażowanie rodziców oraz budowanie zdrowych relacji. Świadomość mechanizmów uzależnień, takich jak wzmocnienie społeczne czy działanie układu nagrody, pozwala skuteczniej przeciwdziałać ich rozwojowi.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o uzależnieniach behawioralnych i sposobach ich leczenia, zachęcamy do wysłuchania rozmowy Agnieszki Toboty z psychologiem Wojciechem Pokojem. Razem możemy lepiej zrozumieć wyzwania współczesnego świata i wspierać siebie nawzajem w budowaniu zdrowych nawyków.